BEOGRAD - Veliki jubilej, 275. godišnjica od rođenja srpskog prosvetitelja Dositeja Obradovića biće, 23. septembra obeležen otvaranjem izložbe njegovih portreta, rukopisa, pisama i prepisa knjiga koji obeležavaju njegov život i delatnost.
Ta izložba koju priređuje Muzej Vuka i Dosteja povod je za podsećanje na trajni doprinos koji je jedan od najvećih prosvetitelja ostavio srpskoj prosveti i kulturi. Dositej je rođen, najverovatnije, 1739. godine, kao Dimitrije Obradović, u Čakovu, Banat, tada Austrija, danas Rumunija, ali se kao godina njegovog rođenja navodila i 1741. ili 1744. godina, zbog konfuzije u dokumentima.
Zamonašio se krajem šezdesetih godina 18. veka (1757. ili 1758. godine) u sremskom manastiru Hopovo, gde je dobio monaško ime Dositej. Iz Hopova se 1760. preko Zagreba, zauputio u Kninsku krajinu u tada mletačkoj Dalmaciji, gde je nekoliko godina, uz manje prekide, bio prvi Srbin učitelj na tom području. U to vreme nastaje i prva njegova knjiga "Bukvica".
Posle prvog boravka u Dalmaciji, Dositej je s namerom da se dalje obrazuje boravio u Svetoj Gori, između ostalog i u Hilandaru, u Smirni, gde je takođe izučavao filozofiju, učio grčki i najverovatnije prvi put se susreo sa idejama prosvetiteljstva.
Potom se preko Epira i Venecije vratio se u Dalmaciju gde je i u mestima Plavno i Skradin radio kao učitelj i posvetio se pisanju. Po obimu neveliko delo "Ižica", odnosno kako je nazivana "Druga Dositejeva bukvica", završio je 1770. godine u selu Plavno kod Knina, a ono je prvobitno objavljeno tek 60 godina kasnije, 1830. godine u današnjem Karlovcu.
Od 1771. godine Dositej se školuju najpre u Beču, gde je proveo šest godina, a zatim nekoliko godina u Modri i Požunu (danas, Bratislava). Obišao je Italiju, Vlašku i Moldaviju, zadržao se izvesno vreme u Sremskim Karlovcima, tada najznačajnijem kulturnom centru Srba ne samo iz Habzburške Monarhije.
U Haleu i potom Lajpcigu boravio je od 1782. do 1784, gde je slušao filozofiju i teologiju, u Lajpcigu i fiziku.U tom gradu je počev od 1783. godine počeo da štampa svoja dela, "Pismo Haralampiju", "Život i priključenija", "Sovjeti zdravago razuma".
"Basne" je objavio 1788. godine, takođe u Lajpcigu. One nisu samo prerada Ezopa, Lesinga i drugih autora. Dositej, naime, u tom delu raspravlja o mnogim temama, navodeći primere iz života, istorije, mitologije, književnosti, uvodeći i narodne poslovice i drugo, pa "naravoučenija" na kraju basni predstavljaju njegove originalne stavove.
Posle kraćih boravaka i rada u Parizu i Londonu, zadržao se 13 godina u Beču, tu je 1793. izdao "Sobranije raznih naravoučitelnih veščej".Kasnije je četiri godine živeo i radio u Trstu, a 1803. godine štampao je u obližnjoj Veneciji delo "Etika".
Na vest o Prvom srpskom ustanku u Srbiji, stupio je u vezu sa Karađorđem na čiji poziv je, od 1807. do 1811. godine boravio u ustaničkoj Srbiji.Jedan je od osnivača i profesora Velike škole 1808. godine (za koju se uzima da je začetak Univerziteta u Beogradu). Osnivač je Bogoslovije u Beogradu 1810. godine. Kao član Praviteljstvujušćeg sovjeta (vlade) bio je prvi ministar prosvete u Karađorđevoj Srbiji.
Umro je u Beogradu, 28. marta 1811. Njegovi posmrtni ostaci smešteni su pred novo zdanje Saborne crkve, koja je sagrađena 1837. godine, 1897. postavljeno je naporedo s Vukovim Stefanovićem Karadžićem, čiji su posmrtni ostaci tada preneti iz Beča.Spomenik Dositeju podignut je 1911. u Beogradu. Spomek, rad Rudolfa Valdeca, se od 1930. godine nalazi sadašnjem mestu, u Akademskom parku, okruženom univerzitetskim zdanjima.Spomenik u Novom Sadu podignut je 1990. a u Smederevu 2010. godine, u znak sećanja na činjenicu da je Dositej na području Smederava stupio na tlo tadašnje Srbije.
Treća replika istog spomenika, rad Nikole Koke Jankovića, izlivena je ranije u Prištini, ispred zgrade Univerziteta. Dositej je do 1995. godine imao spomenik u Kninu, uklonjen u akciji hrvatske vojske i policije "Oluja" ili neposredno potom. U okolini Knina, u mestu Orlić, 1911. godine podignuto je kameno spomen-obeležje Dositeju, u znak sećanja da je tu nastalo njegovo prvo delo "Bukvica".
Na tom području očuvane su i spomen ploče na mestima gde je Dositej bio učitelj, u Plavnu, Golubiću, Kninskom Polju, a manastiri Krupa i Dragović, takođe čuvaju sećanja na njegove boravke. Muzej Vuka i Dositeja, gde će za nekoliko dana biti otvorena izložba Dositejevih portreta, osnovan je 1949. godine, sada deluje u sastavu Narodnog muzeja, a u tom zdanju se izvorno nalazila Dositejeva Velika škola.Zadužbina Dositeja Obradovića ovih dana obeležava pet godina rada, osnovana je 2009. godine.
